– Zijn ‘echte’ Achterhoekers echt zo stevig geworteld in hun geboortestreek als ze denken? In de nieuwe podcastserie Echte Achterhoekers Bestaan (Niet) onderzoekt Frank Oosterwegel de migratiegeschiedenis van de Achterhoek.
Natalya Staring van het ECAL, programmamaker Frank Oosterwegel en presentator Frans Miggelbrink. – Foto: Omroep Gelderland
In de tweede aflevering van de podcast gaat presentator en ‘oer-Achterhoeker’ Frans Miggelbrink op zoek naar zijn roots. Programmamaker Frank Oosterwegel onderwerpt Frans’ stamboom met hulp van onderzoeker Natalya Staring van het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) aan een diepgravend onderzoek. De centrale vraag: is Frans wel zo Achterhoeks als hij zich voelt?
Dienstmeisje in een paleis in Den Haag
Uit het onderzoek blijkt dat Frans’ oma, Johanna Onstein, in 1920 een jaar lang dienstmeisje was in Den Haag. Johanna groeide op in Silvolde als onderdeel van een groot gezin. De armoede in de Achterhoek was destijds groot en als 13-jarig meisje werd ze al uit werken gestuurd. Eerst in de buurt, later in Duitsland en uiteindelijk, op 21-jarige leeftijd, in Den Haag.
Haar Haagse werkgever was geen onbekende: het betrof de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, de heer Van Karnebeek. Hij woonde met zijn gezin in het statige paleis aan de Kneuterdijk 20, dat ooit in bezit was van de koninklijke familie. Voor Frans was dit een onbekend verhaal, hoewel hij zijn oma nog gekend heeft.
Rijke gasten bedienen
Volgens Lex van Tilborg, conservator bij het Haags Historisch Museum, was het destijds gebruikelijk dat meisjes uit de provincie in de stad werk zochten. Via advertenties of gespecialiseerde bureaus werden zij aan werkgevers gekoppeld.
“Het moet bijzonder voor haar zijn geweest”, zegt Van Tilborg. “In dat paleis werden feesten gegeven voor vijfhonderd man, met rijke gasten die ze moest bedienen. Daarnaast kwam ze waarschijnlijk in aanraking met moderne uitvindingen zoals de stofzuiger, die toen nog een luxe was.”
Frans reageert: “Het moet een enorme cultuurshock zijn geweest voor mijn oma. Van de Achterhoek belandde ze ineens in de hoogste Haagse kringen. Ze zal zich vast ook eenzaam hebben gevoeld, zo ver van huis.”
Op naar Duitsland
Natalya Staring van het ECAL vond nog meer informatie over de familie van Frans. In de late negentiende en vroege twintigste eeuw onderging de Achterhoek grote veranderingen. Veel hiervan is terug te vinden in de 12 kilometer aan archiefstukken die in het Erfgoedcentrum bewaard worden. In het depot wordt alles zorgvuldig bewaard bij een constante temperatuur van 18 graden en gecontroleerde luchtvochtigheid.
Onder de archiefstukken bevinden zich bevolkingsregisters, maar ook rechterlijke en militaire documenten die soms inzicht geven in het bezit en de uiterlijke kenmerken van personen. Zo ontdekte Natalya dat een broer van Frans’ opa naar Duitsland vertrok. Destijds kwam de industrialisatie in het Ruhrgebied op gang en veel Achterhoekers trokken naar Duitsland om daar te werken.
“Door de opkomst van treinen en trams werd reizen makkelijker, waardoor mensen mobieler werden”, legt Natalya uit. “Meestal was dit van tijdelijke aard, net als bij de oma van Frans, die na een jaar weer terugkeerde naar de Achterhoek. Maar soms liep het anders en vestigden mensen zich blijvend in andere gebieden.”
Vechten in het Duitse leger
Zo ook de broer van Frans’ opa. Hij bleef in Duitsland, kreeg er kinderen en moest tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) dienstdoen aan Duitse zijde. Zijn kinderen, als Rijksduitsers geboren, moesten in de Tweede Wereldoorlog eveneens vechten in Duitse dienst.
“Dit overkwam veel mensen uit de grensregio”, zegt Natalya. “De Achterhoek kende veel armoede en mensen vertrokken om elders werk te zoeken. Soms was dat tijdelijk, maar soms had het verstrekkende gevolgen. Dat is nu eenmaal de realiteit van een grensregio. Ook na de wereldoorlogen bleven mensen migreren, zowel naar Duitsland als, zoals de oma van Frans, naar het westen van Nederland.”
Uit onderzoek blijkt dat 95 tot 98 procent van de Nederlanders een migratieachtergrond heeft als je teruggaat in de stamboom. Maar hoe zit dat met diepgewortelde Achterhoekers zoals Frans Miggelbrink? Dit vormt de centrale vraag in de nieuwe zesdelige podcastserie van Omroep Gelderland, waarin programmamaker Frank Oosterwegel en Frans Miggelbrink de migratiegeschiedenis van de Achterhoek verkennen.
De aanleiding voor de serie is een groot onderzoek van het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) naar de migratiegeschiedenis van de regio. De afleveringen van Echte Achterhoekers Bestaan (Niet) zijn te beluisteren via alle grote podcastapps en op gld.nl.
De podcast kwam tot stand dankzij een samenwerking tussen Omroep Gelderland en het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL).
Geschreven door Erik van Dam
Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@leuk.fm